کدام آزمایش‌ها از سکته مغزی پیشگیری می‌کنند؟

سکته مغزی یک "حادثه" ناگهانی نیست، بلکه نتیجه فرآیندهای طولانی‌مدتی است که در عروق خونی ما رخ می‌دهد. شناسایی زودهنگام عوامل خطری که این فرآیندها را تسریع می‌کنند، بهترین راه برای جلوگیری از وقوع آن است. چکاپ‌های منظم، فراتر از یک اقدام روتین، ابزاری قدرتمند برای محافظت از مغز شما هستند. در این مطلب، به بررسی حیاتی‌ترین آزمایش‌های خونی و معاینات بالینی برای ارزیابی خطر سکته مغزی می‌پردازیم.
بخش اول: آزمایشات خونی کلیدی (تست‌های آزمایشگاهی)
این آزمایش‌ها به بررسی وضعیت متابولیک، التهابی و چربی‌های بدن شما می‌پردازند که همگی مستقیماً بر سلامت عروق تأثیر می‌گذارند.
۱. پنل چربی (Lipid Panel)
این آزمایش، سنگ بنای ارزیابی خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و سکته مغزی است.
کلسترول تام (Total Cholesterol): نمای کلی چربی‌های خون.
LDL (کلسترول بد): ذرات لیپوپروتئین با چگالی کم. مقادیر بالای LDL منجر به تجمع پلاک در دیواره عروق (آترواسکلروز) و تنگ شدن آن‌ها می‌شود. این، عامل اصلی سکته‌های مغزی ایسکمیک (ناشی از انسداد) است.
HDL (کلسترول خوب): ذرات لیپوپروتئین با چگالی بالا. HDL به پاک‌سازی LDL اضافی از عروق کمک می‌کند. پایین بودن HDL یک عامل خطر محسوب می‌شود.
تری‌گلیسیرید (Triglycerides): نوع دیگری از چربی در خون که مقادیر بالای آن، به‌ویژه در کنار LDL بالا یا HDL پایین، خطر را افزایش می‌دهد.
۲. ارزیابی قند خون و دیابت
دیابت و حتی مرحله پیش‌دیابت، رگ‌های خونی را شکننده کرده و فرآیند آترواسکلروز را تسریع می‌بخشد.
قند خون ناشتا (FBS - Fasting Blood Sugar): اندازه‌گیری قند خون پس از ۸ ساعت ناشتایی.
هموگلوبین A1c (HbA1c): این آزمایش میانگین قند خون شما را در ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد و بهترین شاخص برای ارزیابی کنترل طولانی‌مدت قند خون است.
۳. شاخص‌های التهابی (Inflammatory Markers)
التهاب مزمن نقش کلیدی در بی‌ثبات کردن پلاک‌های چربی در عروق و پارگی آن‌ها (که منجر به لخته و سکته می‌شود) دارد.
hs-CRP (high-sensitivity C-reactive Protein): پروتئین واکنشی C با حساسیت بالا. این یک نشانگر بسیار حساس برای التهاب سطح پایین و مزمن در عروق است. سطوح بالای hs-CRP با افزایش خطر سکته مغزی و حمله قلبی مرتبط است.
۴. تست‌های تخصصی (در صورت نیاز و صلاحدید پزشک)
این تست‌ها معمولاً برای همه افراد درخواست نمی‌شوند، اما در صورت وجود سابقه خانوادگی یا بالا بودن خطر، بسیار کمک‌کننده‌اند:
Lipoprotein(a) یا Lp(a): یک نوع خاص از LDL که میزان آن عمدتاً ژنتیکی است. Lp(a) بالا یک عامل خطر مستقل و قوی برای سکته مغزی است، حتی اگر LDL طبیعی باشد.
Apolipoprotein B (ApoB): این تست تعداد کل ذرات "بد" (مانند LDL و VLDL) را می‌شمارد. برخی متخصصان معتقدند ApoB شاخص دقیق‌تری نسبت به LDL برای ارزیابی خطر است.
هموسیستئین (Homocysteine): (موردی که به تخصص شما نزدیک است) سطوح بالای این اسید آمینه می‌تواند به دیواره داخلی رگ‌ها (اندوتلیوم) آسیب برساند و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
بخش دوم: معاینات بالینی و سایر آزمایش‌های تشخیصی
سلامت عروق فقط در خون خلاصه نمی‌شود. این معاینات تصویر فیزیکی از وضعیت سیستم قلبی-عروقی شما ارائه می‌دهند.
۱. اندازه‌گیری فشار خون (Blood Pressure)
مهم‌ترین و حیاتی‌ترین اقدام پیشگیرانه. فشار خون بالا (Hypertension) قاتل خاموش و بزرگترین عامل خطر قابل اصلاح برای سکته مغزی است. از آنجایی که معمولاً علامتی ندارد، اندازه‌گیری منظم آن ضروری است.
۲. نوار قلب (ECG یا EKG)
این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. اهمیت اصلی آن در تشخیص یک اختلال ریتم شایع به نام فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation - AFib) است. در AFib، قلب به‌طور نامنظم می‌تپد و این امکان را فراهم می‌کند که لخته‌های خون کوچک در داخل قلب تشکیل شده و سپس به سمت مغز حرکت کنند و باعث سکته شوند.
۳. سونوگرافی داپلر عروق کاروتید (Carotid Doppler Ultrasound)
این یک سونوگرافی بدون درد و غیرتهاجمی از شریان‌های کاروتید در گردن شما است که خون را به مغز می‌رسانند. این آزمایش بررسی می‌کند که آیا پلاک‌های چربی باعث تنگی (Stenosis) در این عروق حیاتی شده‌اند یا خیر.
۴. شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر
چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، ارتباط مستقیمی با سایر عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت نوع ۲ و کلسترول بالا دارد.
جمع‌بندی: پیشگیری یک پازل است
هیچ‌کدام از این آزمایش‌ها به تنهایی تصویر کاملی ارائه نمی‌دهند. پیشگیری از سکته مغزی نیازمند یک دید جامع است.

پزشک شما با کنار هم قرار دادن نتایج این آزمایش‌ها، سن، سابقه خانوادگی، وضعیت سیگار کشیدن و سبک زندگی شما، می‌تواند یک برنامه پیشگیری شخصی‌سازی شده شامل تغییرات سبک زندگی (رژیم غذایی، ورزش) و در صورت نیاز، دارو (برای کنترل فشار خون، چربی یا قند) ارائه دهد.

📚 رفرنس‌ها و منابع علمی معتبر (References)

منبع کلیدی: "Guidelines for the Primary Prevention of Stroke" (می‌توانید آخرین نسخه منتشر شده در ژورنال Stroke را جستجو کنید).
وب‌سایت: Stroke.org و Heart.org
World Stroke Organization (WSO):
سازمان جهانی سکته مغزی کمپین‌های آگاهی‌بخشی جهانی را رهبری می‌کند و منابع علمی معتبری در مورد پیشگیری ارائه می‌دهد.