نقش مهم مارکر HE4 در سرطان های تخمدانی

HE4: نشانگری نوین در تشخیص و مدیریت سرطان تخمدان
سرطان تخمدان به عنوان یکی از شایع‌ترین و در عین حال مرگبارترین سرطان‌های دستگاه تناسلی زنان، همواره با چالش‌های تشخیصی متعددی روبرو بوده است. تشخیص دیرهنگام این بیماری به دلیل علائم غیراختصاصی و شباهت آن با بیماری‌های خوش‌خیم، اغلب منجر به کاهش شانس موفقیت درمان می‌شود. در سال‌های اخیر، معرفی نشانگرهای توموری (Tumor Markers) جدید در کنار روش‌های تشخیصی موجود، افق‌های تازه‌ای را در تشخیص و مدیریت این بیماری گشوده است. یکی از این نشانگرهای امیدوارکننده، HE4 (Human Epididymis Protein 4) است که در این مطلب به بررسی نقش آن در تشخیص سرطان تخمدان و اهمیت استفاده همزمان آن با نشانگر شناخته‌شده CA125 می‌پردازیم.
HE4 چیست و چه نقشی در سرطان تخمدان دارد؟
HE4 پروتئینی است که به طور طبیعی در مقادیر کم در سلول‌های اپیتلیال برخی از بافت‌های بدن از جمله دستگاه تناسلی و تنفسی تولید می‌شود. با این حال، تحقیقات نشان داده‌اند که میزان این پروتئین در خون بیماران مبتلا به انواع خاصی از سرطان تخمدان، به ویژه سرطان‌های اپیتلیال تخمدان (Epithelial Ovarian Cancer)، به شدت افزایش می‌یابد.
سرطان‌های اپیتلیال که بیش از ۹۰٪ از کل سرطان‌های تخمدان را تشکیل می‌دهند، خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. HE4 به خصوص در تشخیص انواع زیر حساسیت بالایی از خود نشان داده است:
سرطان سروزی (Serous Carcinoma)
سرطان آندومتریوئید (Endometrioid Carcinoma)
سرطان با سلول‌های شفاف (Clear Cell Carcinoma)
یکی از مزیت‌های کلیدی HE4 نسبت به CA125، اختصاصیت (Specificity) بالاتر آن است. سطح CA125 ممکن است در شرایط خوش‌خیم دیگری مانند آندومتریوز، کیست‌های تخمدان و بیماری‌های التهابی لگن نیز افزایش یابد که این موضوع منجر به نتایج مثبت کاذب و نگرانی بی‌مورد برای بیماران می‌شود. در مقابل، HE4 کمتر تحت تأثیر این شرایط خوش‌خیم قرار می‌گیرد و افزایش سطح آن با احتمال بالاتری به وجود بدخیمی اشاره دارد.
قدرت تشخیص دوچندان با ترکیب HE4 و CA125
اگرچه هر یک از این دو نشانگر به تنهایی دارای محدودیت‌هایی هستند، مطالعات متعدد نشان داده‌اند که استفاده همزمان از HE4 و CA125 به طور قابل توجهی دقت تشخیص سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. این ترکیب به پزشک کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری توده‌های لگنی (Pelvic Masses) را به دو گروه کم‌خطر (احتمالاً خوش‌خیم) و پرخطر (احتمالاً بدخیم) تقسیم‌بندی کند.
این رویکرد ترکیبی در قالب یک الگوریتم ریاضی به نام ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) استانداردسازی شده است. الگوریتم ROMA با در نظر گرفتن نتایج آزمایش خون HE4 و CA125 به همراه وضعیت یائسگی بیمار (قبل یا بعد از یائسگی)، یک امتیاز ریسک ارائه می‌دهد. این امتیاز به پزشک در تصمیم‌گیری برای اقدامات بعدی، مانند ارجاع بیمار به متخصص انکولوژی زنان و انتخاب روش جراحی مناسب، کمک شایانی می‌کند.
مزایای اصلی استفاده همزمان از HE4 و CA125:
افزایش حساسیت (Sensitivity): این ترکیب قادر است موارد بیشتری از سرطان تخمدان را در مراحل اولیه شناسایی کند، به خصوص در مواردی که CA125 به تنهایی افزایش نیافته است.
افزایش اختصاصیت (Specificity): با کاهش نتایج مثبت کاذب، از انجام اقدامات تهاجمی غیرضروری در بیماران مبتلا به عارضه‌های خوش‌خیم جلوگیری می‌شود.
کمک به تشخیص افتراقی: در افتراق توده‌های بدخیم تخمدان از کیست‌های آندومتریوز که اغلب با افزایش CA125 همراه هستند، بسیار مؤثر است.
پایش پاسخ به درمان و تشخیص عود بیماری: پس از تشخیص و شروع درمان، اندازه‌گیری‌های سریالی HE4 و CA125 می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد برای ارزیابی میزان پاسخ به شیمی‌درمانی و تشخیص زودهنگام بازگشت بیماری عمل کند.
جمع‌بندی
تست HE4 به عنوان یک نشانگر توموری نسل جدید، تحولی در مدیریت و تشخیص سرطان تخمدان، به ویژه نوع اپیتلیال آن، ایجاد کرده است. اگرچه این تست به تنهایی کامل نیست، اما ترکیب آن با نشانگر استاندارد CA125 و استفاده از الگوریتم ROMA، ابزاری قدرتمند در اختیار پزشکان قرار می‌دهد تا با دقت و اطمینان بیشتری بیماران را ارزیابی کرده و بهترین مسیر درمانی را برای آن‌ها انتخاب نمایند. این رویکرد ترکیبی به ویژه در تشخیص زودهنگام و افتراق توده‌های خوش‌خیم از بدخیم، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
منابع معتبر علمی برای مطالعه بیشتر:
Mayo Clinic Laboratories - Human Epididymis Protein 4 (HE4), Serum:
https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/62137
National Center for Biotechnology Information (NCBI) - The Performance of HE4 Alone and in Combination with CA125 for the Detection of Ovarian Cancer:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9101616/
MDPI - Recent Insight about HE4 Role in Ovarian Cancer Oncogenesis:
https://www.mdpi.com/1422-0067/24/13/10479