خفگی خاموش : فاجعه بیولوژیک مازوت با غلظت ۵۹۲ برابر حد مجاز

خفگی خاموش: فاجعه بیولوژیک مازوت با غلظت ۵۹۲ برابر حد مجاز!
تحلیلی بر پیامدهای هولناک سوزاندن مازوت و گازوئیل غیراستاندارد بر فیزیولوژی بدن انسان
انتشار گزارش‌های اخیر مبنی بر رکوردشکنی غلظت گوگرد در سوخت نیروگاه‌های اطراف تهران (۵۹۲ برابر حد مجاز در مازوت و ۱۳۵ برابر در گازوئیل)، دیگر یک هشدار زیست‌محیطی ساده نیست؛ بلکه اعلام وضعیت اضطراری توکسیکولوژیک (سم‌شناسی) است. وقتی از چنین اعدادی صحبت می‌کنیم، بدن انسان دیگر با "هوا" سروکار ندارد، بلکه در معرض یک کوکتل شیمیایی خورنده قرار گرفته است.
در ادامه، مکانیسم اثر این آلاینده‌ها بر بدن و راهکارهای علمی مقابله با آن را بررسی می‌کنیم.

۱. مکانیسم تخریب تنفسی: از التهاب تا فیبروز
مهم‌ترین آلاینده حاصل از سوخت مازوت، دی‌اکسید گوگرد (SO_2) و ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) است.
تشکیل اسید در ریه: SO_2 قابلیت انحلال بالایی در آب دارد. به محض ورود به مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی، با رطوبت مخاط ترکیب شده و اسید سولفوریک (H_2SO_4) تولید می‌کند. این اسید باعث تخریب اپیتلیوم تنفسی، اسپاسم برونش‌ها و در درازمدت کاهش ظرفیت حیاتی ریه می‌شود.
نفوذ به خون: ذرات PM2.5 حاصل از احتراق ناقص، حامل فلزات سنگینی چون وانادیوم و نیکل هستند. این ذرات از سد آلوئولی عبور کرده، وارد گردش خون می‌شوند و التهاب سیستمیک ایجاد می‌کنند.

۲. سرطان‌زایی: جهش‌های سلولی خاموش
آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، ذرات معلق و آلودگی هوا را در گروه ۱ مواد سرطان‌زا طبقه‌بندی کرده است.
هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) موجود در دود مازوت، لیپوفیل (چربی‌دوست) هستند و به راحتی از غشای سلولی عبور می‌کنند. این ترکیبات با اتصال به DNA هسته سلول، باعث ایجاد "اداکت‌های DNA" (DNA Adducts) می‌شوند که مقدمه‌ای برای جهش‌های ژنتیکی و شروع بدخیمی‌ها، به ویژه در بافت ریه و مثانه است.

۳. تهدید نسل آینده: ناباروری و اختلالات هورمونی
این آلاینده‌ها به عنوان مختل‌کننده‌های غدد درون‌ریز (Endocrine Disruptors) عمل می‌کنند.
استرس اکسیداتیو: رادیکال‌های آزاد ناشی از تنفس این هوا، باعث استرس اکسیداتیو در بدن می‌شوند. اسپرم و تخمک به شدت به استرس اکسیداتیو حساس هستند. این وضعیت منجر به قطعه‌قطعه شدن DNA اسپرم (DNA Fragmentation) در مردان و پیری زودرس تخمدان در زنان می‌شود که نتیجه آن کاهش نرخ باروری و افزایش سقط جنین است.
پروتکل دفاعی: راهکارهای عملی و تغذیه‌ای (Evidence-Based)
در مواجهه با این حجم از آلودگی، اقدامات پیشگیرانه باید فراتر از توصیه های معمولی باشد:
الف) محافظت فیزیکی (خط اول دفاع)
۱. ماسک N95 یا FFP2: ماسک‌های جراحی و پارچه‌ای در برابر ذرات PM2.5 و گازهای گوگردی بی‌اثر هستند. استفاده از ماسک‌های سوپاپ‌دار یا فیلتردار استاندارد برای فیلتراسیون ذرات ریز حیاتی است.
۲. تهویه با فشار مثبت/فیلتراسیون: استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا مجهز به فیلتر هپا (HEPA) و کربن اکتیو (برای جذب بو و گازهای شیمیایی) در محیط بسته.
ب) دفاع بیوشیمیایی (تغذیه آنتی‌اکسیدانی)
برای خنثی کردن رادیکال‌های آزاد ناشی از گوگرد، باید "ظرفیت آنتی‌اکسیدانی کل" (TAC) بدن را بالا ببرید:
۱. سولفورافان (Sulforaphane): موجود در کلم بروکلی و جوانه کلم. مطالعات نشان داده‌اند این ماده آنزیم‌های سم‌زدایی کبد و ریه را فعال کرده و دفع آلاینده‌ها (مانند بنزن) را تسریع می‌کند.
۲. ویتامین‌های C و E: به عنوان آنتی‌اکسیدان‌های خط مقدم، از اکسیداسیون لیپیدها در غشای سلولی ریه جلوگیری می‌کنند.
۳. امگا ۳: مصرف مکمل یا منابع امگا ۳ برای کاهش التهاب سیستمیک ناشی از ورود ذرات معلق به خون ضروری است.
۴. هیدراتاسیون: نوشیدن آب و شیر کم‌چرب به دفع سموم از طریق کلیه و حفظ رطوبت لایه موکوسی (سد دفاعی) مجاری تنفسی کمک می‌کند.

منابع علمی (References):

 
IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. (2016). Outdoor Air Pollution. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, No. 109. Lyon (FR): International Agency for Research on Cancer
Chen, R., et al. (2018). "Ambient air pollution and daily hospital admissions for mental disorders in Shanghai, China." Science of The Total Environment, 613-614, 324-330. (Focuses on systemic effects of SO_2 and PM)
Carré, J., et al. (2017). "Does air pollution play a role in infertility?: a systematic review." Environmental Health, 16(1), 82. (Demonstrates the link between pollutants and reproductive health)