همه چیز درباره سرطان تخمدان و رحم

🔸همه چیز درباره تومور مارکر CA-125

تومور مارکرها (Tumor Markers)، موادی هستند که توسط سلول‌های سرطانی یا سلول‌های طبیعی بدن در پاسخ به وجود سرطان تولید می‌شوند. این مواد که اغلب پروتئین هستند، در خون، ادرار، یا بافت‌های بدن یافت می‌شوند. یکی از شناخته‌شده‌ترین تومور مارکرها، CA-125 یا (Cancer Antigen 125) است که در این مطلب به تفصیل به بررسی ساختار، عملکرد و اهمیت بالینی آن می‌پردازیم.

🔸ساختار و عملکرد بیولوژیکی CA-125
CA-125 در واقع بخشی از یک پروتئین بسیار بزرگتر و پیچیده‌تر به نام MUC16 است. این پروتئین یک گلیکوپروتئین (ترکیبی از پروتئین و کربوهیدرات) با وزن مولکولی بسیار بالا است که بر سطح سلول‌های خاصی در بدن قرار دارد.

🔸ساختار: پروتئین MUC16 مانند یک رشته بلند است که یک سر آن به غشای سلول متصل شده و بخش دیگر آن به فضای خارج سلولی کشیده شده است. بخشی از این پروتئین که در خارج از سلول قرار دارد، همان قسمتی است که به عنوان آنتی‌ژن CA-125 شناخته می‌شود و توسط تست‌های آزمایشگاهی قابل اندازه‌گیری است. این پروتئین به شدت گلیکوزیله شده (پوشیده از قند) است که این ویژگی به محافظت سلول و تعاملات آن با محیط اطراف کمک می‌کند.

🔸عملکرد: عملکرد دقیق MUC16/CA-125 هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما مطالعات نشان می‌دهد که این پروتئین در شرایط عادی در حفاظت و روان‌سازی سطح سلول‌ها نقش دارد. این پروتئین در سطح سلول‌های اپیتلیال بسیاری از ارگان‌ها از جمله دستگاه تناسلی زنان (رحم و لوله‌های فالوپ)، دستگاه تنفسی و گوارش یافت می‌شود. در شرایط سرطانی، به ویژه سرطان تخمدان، این پروتئین به دلایل نامعلومی بیش از حد تولید شده و به جریان خون راه پیدا می‌کند. تصور می‌شود که MUC16 در فرایندهای سلولی مانند چسبندگی، انتقال سیگنال و متاستاز (گسترش سرطان) نیز نقش داشته باشد.

🔸مقادیر نرمال و تغییرات آن
سطح CA-125 در خون با واحد یونیت بر میلی‌لیتر (U/mL) اندازه‌گیری می‌شود.

محدوده نرمال: به طور کلی، سطح کمتر از 35 U/mL نرمال در نظر گرفته می‌شود. البته این مقدار می‌تواند بسته به کیت آزمایشگاهی و روش مورد استفاده کمی متفاوت باشد.

📌دلایل افزایش سطح CA-125 (مقادیر افزایشی)
افزایش سطح CA-125 لزوماً به معنای وجود سرطان نیست. عوامل خوش‌خیم و بدخیم متعددی می‌توانند باعث بالا رفتن این مارکر شوند.

۱. دلایل بدخیم (سرطانی):
سرطان تخمدان: اصلی‌ترین کاربرد بالینی CA-125 در تشخیص، پایش درمان و بررسی عود سرطان تخمدان (به خصوص نوع اپیتلیال) است. در بیش از ۸۰٪ زنان مبتلا به این سرطان، سطح CA-125 افزایش می‌یابد.

سایر سرطان‌ها: سرطان‌های آندومتر (لایه داخلی رحم)، لوله‌های فالوپ، ریه، پستان، پانکراس و دستگاه گوارش نیز می‌توانند باعث افزایش CA-125 شوند.

۲. دلایل خوش‌خیم (غیر سرطانی):
شرایط فیزیولوژیک:
قاعدگی: سطح CA-125 به طور طبیعی در طول دوره قاعدگی، به ویژه در روزهای ابتدایی، افزایش می‌یابد.

بارداری: به خصوص در سه ماهه اول بارداری، سطح این مارکر می‌تواند بالا برود.

بیماری‌های زنان:
آندومتریوز (Endometriosis): رشد بافت رحم در خارج از آن، یکی از شایع‌ترین علل غیرسرطانی افزایش CA-125 است.

بیماری التهابی لگن (PID): عفونت دستگاه تناسلی زنان.

فیبروم‌های رحمی (Uterine Fibroids): توده‌های خوش‌خیم در رحم.

کیست‌های تخمدان خوش‌خیم.

سایر شرایط پزشکی:
بیماری‌های کبدی: مانند سیروز و هپاتیت.
التهاب پانکراس (پانکراتیت).
بیماری‌های التهابی دیگر مانند لوپوس.

📌مقادیر کاهشی CA-125
کاهش سطح CA-125 معمولاً در زمینه پایش درمان سرطان اهمیت دارد.

پاسخ به درمان: در فردی که با تشخیص سرطان تخمدان تحت درمان (مانند شیمی‌درمانی) قرار گرفته است، کاهش مداوم سطح CA-125 نشان‌دهنده پاسخ مثبت به درمان و کوچک شدن تومور است. پزشکان از این روند برای ارزیابی اثربخشی درمان استفاده می‌کنند.

عدم افزایش پس از درمان: ثابت ماندن سطح CA-125 در محدوده نرمال پس از اتمام درمان، نشانه خوبی از فروکش کردن بیماری (Remission) است.

نکته مهم: سطح پایین CA-125 وجود سرطان را رد نمی‌کند. برخی از انواع سرطان تخمدان (حدود ۲۰٪) این مارکر را تولید نمی‌کنند و سطح آن در خون بالا نمی‌رود.

کاربرد بالینی و محدودیت‌ها
آزمایش CA-125 یک ابزار قدرتمند اما با محدودیت‌های خاص خود است.

کاربردها:
پایش درمان سرطان تخمدان: اصلی‌ترین کاربرد آن است.

بررسی عود بیماری: افزایش مجدد CA-125 پس از درمان می‌تواند اولین نشانه بازگشت سرطان باشد.

کمک به تشخیص توده لگنی: در زنان یائسه که توده لگنی دارند، سطح بالای CA-125 احتمال بدخیم بودن توده را افزایش می‌دهد.

محدودیت‌ها:
غربالگری جمعیت عمومی: به دلیل مثبت کاذب بالا (افزایش در شرایط غیرسرطانی)، این تست برای غربالگری سرطان تخمدان در زنانی که علامت یا سابقه خانوادگی ندارند، توصیه نمی‌شود.

عدم حساسیت در مراحل اولیه: در مراحل ابتدایی سرطان تخمدان، ممکن است سطح CA-125 هنوز افزایش نیافته باشد.

به طور خلاصه، CA-125 یک تومور مارکر حیاتی در مدیریت سرطان تخمدان است، اما تفسیر نتایج آن باید همیشه در کنار سایر یافته‌های بالینی، تصویربرداری و معاینات پزشکی توسط پزشک متخصص انجام شود.

منابع علمی
National Cancer Institute (NCI) - Tumor Markers:
https://www.cancer.gov/about-cancer/diagnosis-staging/diagnosis/tumor-markers-fact-sheet
A Review on the Role of CA-125 in Ovarian Cancer - PubMed Central:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3812738/
Mayo Clinic - CA 125 test:
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/ca-125-test/about/pac-20393295