همه چیز درباره آزمایش فریتین (Ferritin): تفسیر، علل درخواست و آمادگی‌های لازم

همه چیز درباره آزمایش فریتین (Ferritin): تفسیر، علل درخواست و آمادگی‌های لازم
آزمایش فریتین یکی از کلیدی‌ترین تست‌های خون برای ارزیابی وضعیت ذخایر آهن در بدن است. برخلاف تصور رایج، این آزمایش مستقیماً آهن جاری در خون را اندازه نمی‌گیرد، بلکه پروتئینی را می‌سنجد که وظیفه «ذخیره‌سازی» آهن را در سلول‌ها بر عهده دارد. درک صحیح این آزمایش به تشخیص بسیاری از بیماری‌ها از کم‌خونی تا مشکلات کبدی کمک می‌کند.

۱. چرا پزشکان آزمایش فریتین درخواست می‌کنند؟
پزشکان معمولاً زمانی این آزمایش را درخواست می‌کنند که بخواهند تصویر دقیقی از "حساب پس‌انداز آهن" بدن شما داشته باشند. آزمایش آهن سرم (Iron) به تنهایی ممکن است نوسان داشته باشد، اما فریتین نشان‌دهنده ثبات ذخایر است.
دلایل اصلی درخواست آزمایش:
تشخیص کم‌خونی فقر آهن: زمانی که هموگلوبین پایین است و پزشک شک دارد که علت آن کمبود آهن است یا بیماری‌های دیگر.
تشخیص هموکروماتوز (Hemochromatosis): وضعیتی که در آن بدن بیش از حد آهن جذب و ذخیره می‌کند.
بررسی بیماری‌های کبدی و التهابی: فریتین یک "پروتئین فاز حاد" است و در شرایط التهابی و آسیب کبدی تغییر می‌کند.
پایش درمان: برای بیمارانی که قرص آهن مصرف می‌کنند (برای اطمینان از پر شدن ذخایر) یا بیمارانی که به دلیل پرخونی فصد خون انجام می‌دهند.

۲. تفسیر نتایج: علل افزایش و کاهش فریتین
نتیجه این آزمایش می‌تواند هشداری برای دو وضعیت متضاد در بدن باشد:
الف) علل کاهش فریتین (Low Ferritin)
پایین بودن سطح فریتین تقریباً همیشه به معنای فقر آهن است. حتی اگر هنوز کم‌خونی در آزمایش CBC (شمارش کامل خون) ظاهر نشده باشد، فریتین پایین نشان می‌دهد ذخایر بدن خالی شده‌اند.
خونریزی‌های مزمن: مانند خونریزی‌های گوارشی (زخم معده، هموروئید) یا قاعدگی‌های سنگین در زنان.
رژیم غذایی نامناسب: عدم دریافت کافی آهن (به‌ویژه در گیاهخواران).
سوءجذب: بیماری‌هایی مانند سلیاک که مانع جذب آهن در روده می‌شوند.
بارداری: افزایش نیاز جنین به آهن.
ب) علل افزایش فریتین (High Ferritin)
بالا بودن فریتین همیشه به معنای زیاد بودن آهن نیست؛ گاهی نشانه التهاب است.
هموکروماتوز: یک بیماری ژنتیکی که باعث تجمع خطرناک آهن در قلب و کبد می‌شود.
بیماری‌های التهابی و عفونی: مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، یا عفونت‌های حاد (چون فریتین در واکنش به التهاب بالا می‌رود).
بیماری‌های کبدی: مصرف الکل، هپاتیت مزمن یا کبد چرب می‌تواند باعث نشت فریتین از کبد به خون شود.
پرکاری تیروئید: گاهی اوقات باعث افزایش سطح این پروتئین می‌شود.
تزریق مکرر خون: در بیماران تالاسمی یا دیالیزی.

۳. شرایط و آمادگی‌های قبل از آزمایش
رعایت نکات زیر برای جلوگیری از خطای آزمایشگاهی (کاذب بودن نتایج) ضروری است:
ناشتایی:
اگر آزمایش فریتین به تنهایی درخواست شده باشد، معمولاً نیازی به ناشتایی نیست.
اما از آنجا که این تست اغلب در کنار پنل کامل آهن (Iron, TIBC) چک می‌شود، توصیه استاندارد ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی (ترجیحاً صبح زود) است.
مصرف مکمل آهن:
بیمار باید حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمایش، از مصرف قرص‌های آهن یا مکمل‌های مولتی‌ویتامین حاوی آهن خودداری کند، زیرا می‌تواند سطح فریتین را به‌طور موقت و کاذب بالا نشان دهد.
تداخلات دارویی:
اگر داروهای خاصی (مانند داروهای ضدبارداری یا داروهای کبد) مصرف می‌کنید، به پزشک یا مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.
ورزش سنگین:
انجام ورزش‌های سنگین درست قبل از آزمایش ممکن است باعث تغییرات جزئی در سطح فریتین شود.

رفرنس‌های معتبر (References)
برای استناد علمی در مقاله خود می‌توانید از منابع زیر استفاده کنید:
Mayo Clinic Laboratories
موضوع: Ferritin Test: Purpose, Procedure, and Results.
توضیحات: یکی از معتبرترین مراجع پزشکی جهان که پروتکل‌های استاندارد تست فریتین را تشریح می‌کند.
UCSF Health (University of California San Francisco)
موضوع: Ferritin Blood Test Guidelines.
توضیحات: این منبع به طور تخصصی به تفسیر بالینی سطوح غیرطبیعی فریتین و ارتباط آن با بیماری‌های کبدی می‌پردازد.
National Institutes of Health (NIH) - PubMed Central
موضوع: Serum ferritin as an indicator of iron status.
توضیحات: مقالات این پایگاه داده (مانند مقالات WHO guidelines) استانداردهای جهانی برای تشخیص فقر آهن بر اساس سطح فریتین را ارائه می‌دهند.