رد پای ویتامین D در چاقی : چرا هر چی رژیم میگیرم ، لاغر نمیشم ؟

در سال‌های اخیر، همزمان با افزایش شیوع چاقی در جهان، آمار کمبود ویتامین D نیز به شدت بالا رفته است. شاید در نگاه اول این دو موضوع بی‌ارتباط به نظر برسند، اما تحقیقات جدید در علوم آزمایشگاهی و غدد نشان می‌دهد که یک «ارتباط بیولوژیک قوی و دوطرفه» بین سطح این ویتامین و شاخص توده بدنی (BMI) وجود دارد. سوالی که بسیاری از مراجعین آزمایشگاه می‌پرسند این است: آیا کمبود ویتامین D باعث چاقی می‌شود یا چاقی باعث کمبود این ویتامین؟
مکانیسم اصلی: در بدن چه اتفاقی می‌افتد؟

برای درک این ارتباط، باید به سطح سلولی نگاه کنیم. دانشمندان دو مکانیسم اصلی (تئوری) را برای این ارتباط کشف کرده‌اند:

۱. تئوری حبس شدن (The Sequestration Theory): چربی‌ها دزد ویتامین هستند!
این پذیرفته‌شده‌ترین مکانیسم است. ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است. در افرادی که بافت چربی (Adipose tissue) زیادی دارند، این بافت مانند یک «اسفنج» عمل می‌کند. ویتامین D جذب‌شده از خورشید یا غذا، به جای اینکه در جریان خون بماند و به ارگان‌ها برسد، درون سلول‌های چربی به دام می‌افتد و ذخیره می‌شود.
نتیجه آزمایشگاهی: با اینکه فرد ممکن است ویتامین D کافی دریافت کند، اما آزمایش خون سطح سرمی پایین (Low Serum 25(OH)D) را نشان می‌دهد، زیرا ویتامین در خون در دسترس نیست و در چربی‌ها زندانی شده است.

۲. مکانیسم هورمونی (محور PTH و کلسیم): فرمان ذخیره چربی
این بخش پیچیده‌تر و بسیار مهم است. وقتی سطح ویتامین D در خون پایین می‌آید، بدن برای حفظ تعادل کلسیم، هورمونی به نام پاراتیروئید (PTH) را بیشتر ترشح می‌کند. افزایش سطح PTH یک واکنش زنجیره‌ای ایجاد می‌کند:
افزایش PTH باعث هجوم کلسیم به داخل سلول‌های چربی می‌شود.
افزایش کلسیم درون‌سلولی، آنزیم‌های «چربی‌ساز» (Lipogenesis) را فعال می‌کند.
همزمان، آنزیم‌های «چربی‌سوز» (Lipolysis) سرکوب می‌شوند.
به زبان ساده: بدن وارد فاز «ذخیره انرژی» می‌شود و سوزاندن چربی برایش سخت‌تر می‌گردد.
آیا کمبود ویتامین D روی اشتها تاثیر دارد؟
بله. گیرنده‌های ویتامین D در بخشی از مغز (هیپوتالاموس) که مسئول کنترل اشتهاست وجود دارند. کمبود این ویتامین می‌تواند در ترشح هورمون لپتین (هورمون سیری) اختلال ایجاد کند. یعنی مغز پیام «من سیر هستم» را دیرتر دریافت می‌کند و فرد تمایل به پرخوری پیدا می‌کند.
چه زمانی باید آزمایش ویتامین D بدهیم؟
با توجه به اینکه کمبود این ویتامین علائم خاموش دارد (مثل خستگی، ضعف عضلانی و استپ وزنی)، چکاپ منظم آن ضروری است.
افراد سالم: توصیه می‌شود سالی یک‌بار سطح ۲۵-هیدروکسی ویتامین دی (25-OH Vitamin D) را چک کنند.
افراد دارای اضافه وزن یا تحت رژیم لاغری: این افراد در گروه «پرخطر» قرار دارند. پیشنهاد می‌شود در ابتدای شروع رژیم آزمایش دهند و سپس هر ۳ تا ۴ ماه یک‌بار (تا زمان رسیدن به سطح نرمال) آزمایش را تکرار کنند.
نکته مهم: سطح ایده‌آل برای سلامت متابولیک معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ ng/mL در نظر گرفته می‌شود (بسته به کیت آزمایشگاه و واحد اندازه‌گیری ممکن است متفاوت باشد).
نتیجه‌گیری
اگر با وجود رژیم غذایی و ورزش، وزن شما کاهش نمی‌یابد، ممکن است «کمبود ویتامین D» حلقه گمشده‌ی سلامتی شما باشد. هرچند مصرف مکمل به تنهایی معجزه لاغری نیست، اما رساندن سطح این ویتامین به حد نرمال، بدن را از فاز «ذخیره چربی» خارج کرده و مسیر کاهش وزن را هموار می‌کند.

Source
Vranić L, Mikolašević I, Milić S. Vitamin D Deficiency: Consequence or Cause of Obesity? Medicina (Kaunas). 2019; 55(9):541
منبع تکمیلی
National Institutes of Health (NIH) - Office of Dietary Supplements