امیدوارکننده‌ترین پیشرفت‌ها در درمان بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر، یکی از بزرگترین چالش‌های پزشکی قرن، سال‌هاست که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان درگیر کرده و درمان قطعی برای آن وجود نداشته است. اما اکنون، دو داروی جدید با نام‌های Lecanemab (با نام تجاری Leqembi) و Donanemab، امیدهای تازه‌ای را در دل بیماران و خانواده‌هایشان روشن کرده‌اند. این دو دارو که هر دو از دسته آنتی‌بادی‌های مونوکلونال هستند، با هدف قرار دادن پروتئین آمیلوئید بتا در مغز، توانسته‌اند برای اولین بار روند پیشرفت بیماری را در مراحل اولیه کُند کنند.
در این مقاله، به بررسی جامع این دو داروی امیدبخش، مکانیسم عمل، نتایج کارآزمایی‌های بالینی و نکات ایمنی مرتبط با آن‌ها می‌پردازیم.

مکانیسم عمل: هدف‌گیری عامل اصلی بیماری
هر دو داروی لِکانِمَب و دونانِمَب با یک استراتژی مشترک اما با تفاوت‌های ظریف، به جنگ آلزایمر می‌روند. عامل اصلی در پاتولوژی آلزایمر، تجمع پروتئینی به نام آمیلوئید بتا (Amyloid Beta) در مغز است. این پروتئین‌ها به هم چسبیده و پلاک‌هایی را تشکیل می‌دهند که برای سلول‌های عصبی سمی بوده و عملکرد آن‌ها را مختل می‌کنند.
Lecanemab: این دارو به طور خاص، اشکال محلول و اولیه آمیلوئید بتا به نام پروتوفیبریل‌ها را هدف قرار می‌دهد. پروتوفیبریل‌ها پیش‌سازهای پلاک‌های آمیلوئیدی بزرگتر هستند و بسیار سمی تلقی می‌شوند. لکانمب با اتصال به این پروتوفیبریل‌ها، سیستم ایمنی مغز را برای پاکسازی آن‌ها فعال می‌کند و از تشکیل پلاک‌های مخرب جلوگیری می‌نماید.
Donanemab: این دارو رویکرد متفاوتی دارد و به طور مستقیم پلاک‌های آمیلوئیدی از قبل تشکیل شده را هدف می‌گیرد. دونانمب به شکلی از آمیلوئید بتا که در پلاک‌ها رسوب کرده متصل می‌شود و آن‌ها را برای حذف توسط سلول‌های ایمنی مغز، مشخص می‌کند.
نتایج کارآزمایی‌های بالینی: کاهش سرعت پیشرفت بیماری
اثربخشی این دو دارو در کارآزمایی‌های بالینی فاز ۳ به اثبات رسیده است. این نتایج نشان‌دهنده یک پیشرفت قابل توجه در درمان آلزایمر است، چرا که این داروها اولین درمان‌هایی هستند که توانسته‌اند روند بیماری را تغییر دهند و نه فقط علائم آن را مدیریت کنند.
نتایج کلیدی Lecanemab (مطالعه Clarity AD):
در یک کارآزمایی بالینی بزرگ با حضور نزدیک به ۱۸۰۰ بیمار در مراحل اولیه آلزایمر، لکانمب توانست پس از ۱۸ ماه درمان:
سرعت زوال شناختی و عملکردی را تا ۲۷ درصد در مقایسه با دارونما (پلاسبو) کاهش دهد.
به طور قابل توجهی میزان پلاک‌های آمیلوئید در مغز را کاهش دهد.
افت عملکرد در فعالیت‌های روزمره زندگی را تا ۳۷ درصد کُندتر کند.
این نتایج به قدری چشمگیر بود که سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این دارو را به طور کامل تأیید کرد.
نتایج کلیدی Donanemab (مطالعه TRAILBLAZER-ALZ 2):
دونانمب نیز در کارآزمایی بالینی خود نتایج قدرتمندی را به نمایش گذاشت:
سرعت زوال شناختی و عملکردی را تا ۳۵ درصد در مقایسه با دارونما در گروهی از بیماران با سطح متوسطی از پروتئین "تاو" (پروتئین دیگری که در آلزایمر نقش دارد) کاهش داد.
کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره را تا ۴۰ درصد کُندتر کرد.
نکته جالب در مورد دونانمب این است که تقریباً نیمی از بیمارانی که دارو را دریافت کردند، پس از یک سال هیچ پیشرفتی در بیماری نشان ندادند.
نکات ایمنی و عوارض جانبی
مهمترین نگرانی در مورد هر دو دارو، یک عارضه جانبی به نام ناهنجاری‌های تصویربرداری مرتبط با آمیلوئید یا (ARIA) است. این عارضه در اسکن‌های MRI به صورت تورم مغزی (ARIA-E) یا خونریزی‌های کوچک (ARIA-H) دیده می‌شود.
شیوع: ARIA در درصدی از بیمارانی که این داروها را دریافت می‌کنند، مشاهده می‌شود. در مطالعه لکانمب، حدود ۱۲.۶٪ از بیماران دچار ARIA-E و ۱۷.۳٪ دچار ARIA-H شدند. این آمار برای دونانمب نیز در محدوده‌ای مشابه قرار دارد.
علائم: در بسیاری از موارد، ARIA بدون علامت است و فقط در MRI قابل تشخیص است. اما در برخی بیماران می‌تواند با علائمی مانند سردرد، گیجی، تغییرات بینایی و حالت تهوع همراه باشد. در موارد نادر، این عارضه می‌تواند جدی و حتی مرگبار باشد.
مدیریت: به همین دلیل، بیمارانی که این داروها را دریافت می‌کنند باید به طور منظم تحت نظر باشند و قبل و در طول درمان، اسکن‌های MRI انجام دهند. همچنین، بیمارانی که حامل ژن APOE4 هستند (یک عامل خطر ژنتیکی برای آلزایمر)، در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به ARIA قرار دارند.
عوارض دیگر شامل واکنش‌های مرتبط با تزریق وریدی مانند تب، لرز و حالت تهوع است.
نتیجه‌گیری: فصلی نو در مبارزه با آلزایمر
Lecanemab و Donanemab بدون شک یک نقطه عطف در تاریخ درمان آلزایمر محسوب می‌شوند. این داروها اگرچه بیماری را درمان قطعی نمی‌کنند، اما با کُند کردن روند پیشرفت آن، می‌توانند ماه‌ها و حتی سال‌های بیشتری از کیفیت زندگی و استقلال را برای بیماران در مراحل اولیه به ارمغان بیاورند. تأیید و ورود این داروها به بازار، نه تنها یک پیروزی علمی است، بلکه نوری از امید برای میلیون‌ها خانواده در سراسر جهان است که با این بیماری ویرانگر دست و پنجه نرم می‌کنند. تحقیقات همچنان برای یافتن درمان‌های مؤثرتر و ایمن‌تر ادامه دارد و این دو دارو، گام‌های بلندی در این مسیر طولانی هستند.

منابع علمی (References):
Lecanemab:
van Dyck, C. H., Swanson, C. J., Aisen, P., Bateman, R. J., Chen, C., Gee, M., ... & Iwatsubo, T. (2023). Lecanemab in Early Alzheimer’s Disease. New England Journal of Medicine, 388(1), 9-21. DOI: 10.1056/NEJMoa2212948
Donanemab:
Sims, J. R., Zimmer, J. A., Evans, C. D., Lu, M., Ardayfio, P., Sparks, J., ... & Henley, D. B. (2023). Donanemab in Early Symptomatic Alzheimer Disease: The TRAILBLAZER-ALZ 2 Randomized Clinical Trial. JAMA, 330(6), 512-527. DOI: 10.1001/jama.2023.13239